بابا چرا اينترنت قطع شده؟ مگه پول تلفن رو ندادي؟ من خونه مامان‌بزرگ نميام، خونه‌شون اينترنت بي‌سيم نداره، من حوصله‌ام سر ميره! خب مگه مدرسه شما اينترنت نداره که باهم چت کنيم؟!» مکالماتي از اين قبيل ديگر براي ما عجيب نيستند و جزو محاورات روزانه خانواده‌ها شده است.
به گزارش سادس به نقل از هفته نامه امين جامعه، کمتر خانواده‌اي را مي‌توان يافت که چنين موضوعاتي در بين فرزندان و والدين آن‌ها مطرح نشود.
«مهناز» ناراضي است يا حتي مي‌توان گفت عصباني، مي‌گويد: «چند سال قبل براي بچه‌هايي که توي خونه شلوغ مي‌کردن يه وسيله بازي مي‌خريدن يا با يه چيزي سرگرم‌شون مي‌کردن تا بچه گريه نکنه و پدر و مادرشو اذيت نکنه، اما دوره زمونه برعکس شده و اين گوشياي تلفن پدر و مادرها رو سرگرم کرده و گرماي خانواده رو از بين برده. ديگه کمتر شبا بچه‌ها با قصه مامان باباهاشون به خواب ميرن، چراکه وقتي شبا خانواده دور هم جمع مي‌شن، هر کي يه گوشي‌همراه دستشه و آدما ديگه کاري به کار هم ندارن!» اين‌ها بخشي از صحبت‌هاي روزانه مهناز است؛ وقتي پدرش که به‌دليل مشغله کاري کمتر در خانه است و وقتي هم که هست تلفن‌همراهش را زمين نمي‌گذارد، اين‌کار پدر ازنظر او توجيه ندارد؛ حتي اگر ضرورت شغلي داشته باشد.
از نان شب واجب‌تر
اجتماعي شدن افراد براساس نحوه الگوبرداري از کوچکترين اما پرمحبت‌ترين کانون زندگي که همان خانواده است صورت مي‌گيرد، ولي امروزه پيشرفت فناوري، خانواده‌هاي ما را به يک دگرديسي تاريخي مبتلا کرده، به‌طوري‌که درحال‌حاضر شاهد از دست دادن کارکردهايي از خانواده هستيم که در گذشته نقش مؤثري در اجتماعي شدن فرزندان داشته است. خانواده نخستين کانون اجتماعي کردن فرزندان است و اين نهاد مدني، نقش قابل‌توجهي در شکل‌گيري شخصيت کودکان برعهده دارد و بر نوع روابط فرزندان با عوامل و نهادهاي اجتماعي ديگر تأثيرگذار است.
انقلاب شگرفي که در عرصه فناوري اطلاعات و ارتباطات به‌وقوع پيوسته است و همه انسان‌هاي کره زمين تحت‌تأثير اين فناوري قرار گرفته‌اند، توانسته تغييراتي در ارزش‌هاي اجتماعي افراد ايجاد کند؛ به‌گونه‌اي که رفتار و گفتمان نسل جوان ما تحت‌الشعاع ورود شبکه‌هاي مجازي قرار گيرد. گرچه نقش فضاي مجازي در توسعه جوامع را نمي‌توان ناديده گرفت و اجتماعي شدن از نگاه ديگر را از تأثيرات حضور در چنين شبکه‌هايي تلقي کرد، اما تأثيرپذيري ناشي از جريان تعامل آنان با فضاي مجازي، ارزش‌ها و هويت را دستخوش تغييراتي مي‌کند.
موتورهاي کپي‌کننده
دکتر “الهه شعباني” مي‌افزايد: کار به جايي کشيده است که افراد از مجالس و ميهماني گرفته تا پاي سفره و در جمع خانواده‌ها و حتي درحال تماشاي تلويزيون و…، استفاده از اين شبکه‌هاي موبايلي را کنار نمي‌گذارند.
وي ادامه مي‌دهد: از اصلي‌ترين عوارض اين شبکه‌ها که سست کردن بنيان خانواده‌ها و نشر اکاذيب است که بگذريم، مشاهده مي‌شود که هر فرد در تعداد زيادي از گروه‌هاي شبکه‌هاي مجازي عضو شده و غالبا در اين شبکه‌ها، بسياري از مطالب شامل لطيفه، شعر، متون ادبي، متون اجتماعي، اخبار، تصاوير و فيلم‌هاي متعدد و… به‌صورت تکراري توسط افراد مختلف کپي يا فوروارد مي‌شود.
شعباني مي‌گويد: به‌عنوان مثال بسياري از اخبار در اين شبکه‌ها هدف‌دار و کذب هستند، اما بدون توجه به اين موارد افراد خانواده تبديل به موتورهاي کپي‌کننده يا فورواردکننده شده و به‌نوعي ابزاري رايگان براي نيل به مقاصد شوم برخي افراد سودجو در زمينه‌هاي فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، سياسي و… شده‌اند.
تربيت فرزند در شبکه‌هاي موبايل
وي با بيان اينکه ارمغان اين شبکه‌هاي موبايلي براي خانواده‌ها چيزهاي ديگري نيز هست، اظهار مي‌کند: به‌عنوان مثال «کانون گرم» که يکي از بارزترين و بنام‌ترين خصايص خانواده‌هاي ايراني در کل جهان بود، دستخوش سردي اين شبکه‌ها شده است؛ بنابراين اعضاي خانواده که بيشتر اوقات خود را در اين شبکه‌ها مي‌گذرانند، بايد منتظر عواقب آن نيز باشند.
به گفته وي متأسفانه تربيت فرزندان به دست اين شبکه‌هاي موبايلي افتاده و آن‌ها نيز براي نيل به اهداف‌شان از کوچکترين بي‌رحمي و بي‌اخلاقي اغماض نمي‌کنند.
دکتر شعباني تأکيد مي‌کند: همچنين در زندگي زوج‌ها نيز اين شبکه‌ها بي‌تأثير نبوده و در سرد شدن روابط و کم شدن عاطفه و مهر و محبت بين زوج‌ها تأثير بسزايي گذاشته است.
کاهش راندمان تحصيلي
اين جامعه‌شناس با طرح اين موضوع که شايد بتوان گفت عواقب مخرب اين شبکه‌ها در افزايش آمار طلاق نيز بي‌تأثير نبوده و به آن دامن زده است، اضافه مي‌کند: البته کم شدن راندمان کاري در اجتماع، کم شدن راندمان تحصيلي فرزندان و کم شدن راندمان فعاليت‌هاي خانگي در خانواده‌ها را نيز بايد به معايب اين شبکه‌ها افزود.
به گفته وي ادبيات و نوع فرهنگ برخوردهاي خانوادگي، اجتماعي و حتي سياسي نيز دستخوش تغييرات نامطلوب اين شبکه‌ها شده است. به‌طوري‌که احترام در خانواده بسيار کمرنگ شده و بدعت در رفتار و از بين رفتن قبح اکثر ناهنجاري‌ها براي والدين گيج‌کننده شده است.
همبستگي اجتماعي
يک کارشناس ارشد جامعه‌شناسي شهري نيز در اين ارتباط معتقد است: کارکرد فضاي مجازي بر مناسبات دروني خانواده را مي‌توان از دو جهت بررسي کرد؛ نخست وجه تغيير هويت خانوادگي و استحاله آرام فرهنگي در ساختار خانواده است و ديگري گسترش دامنه ارتباطات مجازي و متراکم شدن ميزان برهم‌کنش‌هاي اجتماعي به‌واسطه رشد شگفت‌انگيز فناوري و دانش سخت‌افزاري که قويا سرعت و تعداد کنش‌هاي ارتباطي را افزايش داده است.
” محمدرضا فتحي” مي‌افزايد: ازمنظر جامعه‌شناسي انتقادي، هويت خانوادگي براي هر خانواده منحصربه‌فرد و يگانه است، به‌طوري‌که هر خانواده را از ديگر خانواده‌ها متمايز مي‌سازد، اما با گسترش ارتباطات مجازي به‌ويژه در شبکه‌هاي اجتماعي و اينترنت، اعضاي خانواده از آنجا که قادر به توليد و بازتوليد هويت کاذب اجتماعي هستند، مي‌توانند طبقه يا پايگاه اجتماعي خود را آن چيزي نشان دهند که واقعي نيست.
وي ادامه مي‌دهد: به‌اين‌ترتيب و به‌تدريج فرد در چنبره‌اي از هويت‌هاي کاذب اجتماعي گرفتار مي‌شود که خود آفريده است.
ارمغان فناوري
براي درک اهميت وجود فناوري در زندگي امروزي و تأثيرات آن در سبک زندگي مردم، لازم است ابتدا اين مسئله را حل کنيم که آيا فناوري بر فرهنگ مردم اثر مي‌گذارد يا فرهنگ است که مي‌تواند سبک استفاده از فناوري در زندگي مردم را تحت‌تأثير قرار دهد؟
پاسخ به اين سؤال را از يک کارشناس‌ارشد روان‌شناسي باليني جويا شديم؛ وي با تشريح اهميت وجود فناروي در زندگي امروزي و تأثيرات آن در سبک زندگي، گفت: وقتي گفته مي‌شود که «فناوري فرهنگ خاص خود را دارد»، منظور اين است که براي قبول و برخورداري از فناوري نوعي آمادگي لازم است.
“علي توکلي” با اشاره به اينکه فرهنگ در فناوري اطلاعات و ارتباطات ماهيتي مشخص و تعريفي ويژه دارد و براي قبول و برخورداري از فناوري نوعي آمادگي لازم است، مي‌افزايد: با اين حال فناوري به‌سرعت درحال گسترش است و اين گسترش همه جهان را بدون مجالي براي انديشيدن و وفق دادن، به‌سوي نوعي توسعه بي‌حدوحصر و نامحدود مي‌برد.
به گفته وي از اين‌رو عجيب نخواهد بود که فرايند توسعه در کشورهاي توسعه‌‌نيافته يا درحال‌توسعه که با کمک فناوري اطلاعات و ارتباطات به‌سمت توسعه مي‌روند، نامتعادل، خطرناک و در مواقعي فاجعه‌آميز باشد. از اين‌رو فناوري اطلاعات و ارتباطات نه‌تنها مستقل از فرهنگ نيست، بلکه به فرهنگي خاص و فرهنگ مصرف توليدات فني نياز دارد.
وي با بيان ويژگي‌هايي که فناوري اطلاعات و ارتباطات دارد، تعاملي بودن را اولين ويژگي آن بر‌مي‌شمارد و مي‌گويد: در اين حالت فرستنده و گيرنده کنش و واکنشي متقابل دارند.
توکلي جمع‌زدايي يا فردي شدن را از ديگر ويژگي‌هاي اين‌گونه ارتباطات از حيث روان‌شناسي مي‌داند و تصريح مي‌کند: برخلاف شکل کلي انتشار پيام رسانه‌ها در گذشته، رسانه‌هاي تخصصي شکل گرفته‌اند که مخاطبان خود را دارند و با فاصله گرفتن از جمع‌سازي، به فردگرايي کشيده شده‌اند.
اين کارشناس‌ارشد روان‌شناسي باليني فناوري اطلاعات و ارتباطات به‌لحاظ فرهنگي و تعدد کارکردها و پيچيدگي‌هاي وجودي‌اش، آثار متفاوتي را روي افراد مي‌گذارد که فراهم‌سازي امکان گردش آزاد عقايد و رساندن آن به مخاطبان گسترده، ايجاد شکل‌هاي جديد ارتباطات و مؤثرسازي فعال‌گري شهروندان و تبديل شدن به ابزاري مهم براي تبادل فوري و رايگان اطلاعات ازجمله کارکردهاي مثبت آن است./